از میان انبوه شعرهایی که به  انگیزه های مختلف در مدح و منقبت و یا مرثیۀ ائمه اطهار سروده می شود چند سطر را انتخاب کردم تا ضمن بازخوانی آن ها به چند نکته اشاره کنم.

پیش از خواندن آن سطرها این را بگویم که از دستاوردهای درخشان شعر مذهبی در این سال ها غافل نیستم و نمونه های ارزشمندی از این گونه شعرها را درنوشته های بعدی ، تحلیل خواهم کرد. اما این را  هم بگویم که این چند سطر فقط برای طرح بحث است و نمونه های بسیار ضعیف تر و ناهنجارتر از این ها نیز فراوان است که برخی از آن ها اصلا قابل نقل نیست.

 

مگه می شه چشاتو دید و رد شد از این دیوونگی ترسید وردشد؟

عجب زخمیه زخم عشق مولا مگه می شه تو رو فهمید و رد شد؟

****

تویی سرپناه بغض بچه آهوی رمیده

ضامن دلای خسته عشقای نفس بریده

****

سردی نگاهمو ازم بگیر دوری تو مثل کابوسه برام

یه نشونه از خودت به من بده همه جاده ها رو دنبالت میام

****

تو باید از تبار چشمه باشی

که چشمات این همه صاف و زلاله

مگه می شه کسی دلتنگ باشه

تو رونشناسه این فرض محاله

تو رو از عطر نامت می شناسم

که اسمت دختر معصوم گل هاست

صبور و سرفراز و پر غروری

دلت همرنگ آبی های دریاست

****

پس از خواندن این نمونه ها می توانیم در چند نکته تأمل کنیم:

1- شعر مذهبی یا به تعبیر این سالیان شعر آیینی ، آدابی دارد که  به تصور نوآوری و خلاقیت نمی توان از آن آداب چشم پوشید.

2- شعر مذهبی ، بی تردید شعر سنتی است، سنتی نه از نظر زبان و قالب و صورت ، از نظر مفاهیم بنیادین و اصول اندیشه ، این حوزه از منابع الهام شاعران،نظیر اساطیر تاریخی نیست که دستخوش طبع آزمایی و مضمون سازی شود.

 اگر شاعر به خیال نوآوری بخواهد در داستان های کهن تصرف کند شاید در برخی موارد موفق شود مثلا پایان غم انگیز داستان رستم و سهراب را با تخیل شاعرانه تغییر بدهد و  سهراب را از چنگ رستم برهاند. اما بازی های مضمونی با تاریخ زندگی ائمه و سیرۀ اهل بیت کار موجهی نیست.

3- ادب سخن گفتن با بزرگان دین ، حتی در صمیمی ترین کلام شعری نیز ، باید لحاظ شود این گونه نازل کردن سخن به ویژه در حالت خطابی، یعنی وقتی مخاطب کلام ائمه هستند چه کمکی به ترویج معارف و اندیشۀ دینی می کند؟ مثلا ترانه سرایی خطاب به امام عصر(عج) نوشته است /رد پاتو از ترانه هام نگیر !/

4- شناخت زبان و معانی کلمات و تداعی های جملات برای شاعر الزامی است  و در مدایح و مراثی، حسایست شناخت کلمات و مفاهیم ، افزون تر است.

ببینید که شاعر چگونه برای ستودن حضرت معصومه سلام الله علیها او را  صبور و سرفراز و پرغرور نامیده ، بی آن که توجه کند "غرور" از رذایل است و به معنای فریب خوردن از شیطان است.

و یا نامیدن امام زمان علیه السلام با تعبیر " ناجی فاصله ها" و بسیاری اهمال های دیگر از این قبیل.

5-  از زمرۀ این سهل انگاری های معنایی، بی توجهی به فرهنگ و زمینه های تعابیر عرفانی است؛ مثلا مجموعۀ اصطلاحاتی نظیر میخانه ، ساقی ، شراب، مستی ونظایر آن در متون عرفانی با توجه کامل به ظرفیت های معنایی و تأویل پذیری آن ها به کار رفته است. بنابراین به کار بردن این کلمات در شعر مذهبی ملازم ملاحظاتی دقیق است نه آن که مانند یکی از ذاکران پرآوازه که در مدح حضرت عباس علیه السلام می خواند که از عشق تو مستم وتا خرخره خورده ام و شراب دارد از چشم هایم بیرون می زند!

****

در این باره در مجالی دیگر باز هم خواهم نوشت.